Nilgün Çelik
Faruk Duman’ın yeni kitabı ‘Kargasabunu’, Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlandı. Hikaye ve romanlarıyla tanınan Faruk Duman, “Meşe Adamları”, “Sarraf”, “Zümrüdüanka”, “Kişneme”, “Eğil Çınarım Eğil”, “Tılsımlı Yorgan”, “Nuh”, “Z.”, “Söz Satıcısı”, “Canlanma” masallarını tekrar yazımıyla ‘Kargasabunu’nda topladı.
Duman kitabın önsözünde şunları söylüyor:
“Ta ilkokul yıllarımdan, yani kitap okumaya ve büyüklerden masallar dinlemeye başladığımdan beri, büyülü, gerçeküstü, hayallerle dolu dünyalar o kadar ilgilimi çekti ki, yazmanın asıl emeli, benim için, bu dünyaya/dünyalara seyahat oldu… Ben, çoğun bilinmeyen lakin benim hikaye dilime yatkın olacak, yorumlanabilecek, yeni kahramanlar ve olay kesimleriyle zenginleşebilecek bu anlatılardan yola çıkarak bu hikayeleri yazdım… Okuyunca göreceksiniz; bizim masal kaynağımız, şimdi ucundan bile geçmediğimiz kadar ulu ve derin ve düşündüğümüz, bildiğimiz kalıplardan uzak. Çok daha yaratıcı, keskin, yer yer fecî ve dehşetli, uçsuz bucaksız bir kaynak. Elbette, benim istediğim onu olduğu üzere aktarmak olmadı, onu hocalarımız aslında yaptı. Ben, o kaynaktan yeni hikayeler yaratmak, bugünün hikayelerini yaratmak, böylelikle okuru da bundan haberdar etmek istedim.”
Faruk Duman’la ‘Kargasabunu’yu konuştuk.
Masallara ilginiz nasıl başladı? Onların düzgünleştirici niteliği hakkında ne söylemek istersiniz?
Çocukluğumdan beri masallara ilgim var. Annem bizi başına toplar ve bir keçi masalı anlatırdı. Beyaz bir keçi, yavrularına yiyecek bulmak için meskenden çıkınca kurt gelirdi çabucak. Çocuklar da annelerinin öğüdünü dinleyerek kapının altına bakar, kurdun kara ayaklarını görünce bilirlerdi ki kapıyı açmamak lazım. Ama masalın sonunda kurt gidip ayaklarını una bular ve gelip çocukları yer. Hasebiyle masalların güzelleştirici bir yanı yok bana sorarsan. Fakat tüm anlatıların, şiirin, halk efsanelerinin, destanların, yani öykü anlatma ve dinleme alışkanlıklarımızın büyük faydası var: Vakit geçiriyoruz, dünyayı tanımaya ya da anımsamaya çalışıyoruz. Zahmetli anlarımızı bunları okuyup dinleyerek atlatıyoruz, eğleniyoruz.
Masallar ömrümüzün her devrinde bize kılavuzluk eder mi?
Hayır, eski dünyanın, kelamlı edebiyat çağlarının bir eseriydi masallar. Bütün atasözlerini, tabirleri ve binlerce yılda oluşmuş hayat bilgisini masallar yoluyla taşıdığımız için o çağlarda bu soruya olumlu karşılık verebilirdik. Bugün artık bunun yerini ferdî gelişim kitapları aldı. Artık halka onlar ve natürel internet kılavuzluk ediyor.
‘KONUŞMA LİSANIMIZA UYGUN BİR ÇAĞDAŞ YAZI GELİŞTİRDİM’
Kitabınız on kısım, farklı başlıklar altında on masal içermekte. Masallarınızın akıcı ve akılcı oluşunun sebebi nedir? Bizim göremediğimiz diğer bir teknikten kelam edebilir miyiz?
Zaman içinde, konuşma lisanımıza uygun bir çağdaş yazı geliştirdim diyebilirim. Bu, kelamlı edebiyattan da etkilenmeye başlayınca, o masalların anlatıcılarının sesi de duyulmaya başlandı. ‘Kargasabunu’ndaki hikayelerin kaynağı da direkt doğruya o kelamlı kültürümüz oldu esasen. Ben yıllardır bu edebiyatın kaynaklarını toplamaya çalışıyorum. Örneğin, vaktinde TDK’nin yaptığı köy derlemeleri. Burada halktan toplanmış kelamlı edebiyat örnekleri, öbür kaynaklar var. Cumhuriyet’in başında, edebiyatçılarımız ve hocalarımız bu işe çok büyük kıymet vermişler düzgün ki. Zira böylelikle Dede Korkut’un sesinin halk ortasında hâlâ yaşadığını görebilmiş oluyoruz.
Kargasabunu, Faruk Duman, Yapı Kredi Yayınları, 2023. Kitabınızın “sunu” kısmında “Türkçemizin tabiatı, sesi, bir su şırıltısı gibi…” diyorsunuz. Masalları da “sonsuz anlatı ormanı” olarak niteliyorsunuz. Bu tariflerinizden yola çıkarak, size sormak isterim: Bir müellif su sesi üzere çağlayarak o masalda, o ormanda gezebilme yetisini tam olarak ne vakit elde edebilir? Bunun için bir formül var mıdır?
Bunu bilemem elbette lakin diyebilirim ki âlâ bir yazı yazabilmek için evvel herhalde kırk yıl yazmak gerek. En azından benim için. Bir de biliyorsun, Atatürk’ün bir kelamı vardır, onu değiştirerek söyleyebilirim: Muhtaç olduğun kudret Türkçede mevcuttur…
‘Kargasabunu’ndaki masallar ya da anlatılar, var olan masalların birebir birebiri değil elbette. Sizin lisanınız ve üslubunuzla yeni hikayeler, yeni masallara dönüştü. Bu süreçten bahseder misiniz?
Burada pek az bilinen masallar var. Tahminen en ünlüleri ‘Kırk Haramiler’ ve ‘Zümrüdüanka’dır. Bunun dışındaki anlatılar çoğunlukla küçük kesimler halindeydi. Öyküleştirmek için özüne dokunmadan ilerlemek ve alışılmış yorumlamak gerekiyordu. Bu nedenle bu kitaptaki yazıları hikaye olarak yorumlamak gerekir. Ben neredeyse on yıldır, Türk halkının masal kaynaklarını büyük bir toplamda bir ortaya getirmek istiyordum. Yani bunlar üzere yüz hikaye yazacaktım. Ancak ortaya çok vakit girince, bir de ‘Sus Barbatus!’a başlayınca masallarla ilgili gücüm tükenmeye başladı. Zati ‘Barbatus’taki “hikâye” başlıklı kısımlarda, başımdaki işlerin birçoklarını da yapmış oldum. Lakin vaktinde mecmualarda yayınladığım “Meşe Adamları”, “Kişneme”, “Canlanma” üzere çok enteresan hikayeleri de kitaplaştırmak istiyordum. Geçtiğimiz yıl, sevgili Gizem Duman Şeşen ve Burhan Şeşen, bu kitapta lakin artık basılan “Calanma”yı sahneye koymuşlardı.
‘KENDİ AÇIMDAN BİR YENİLİK GÖRMEDİĞİM YAZIMI YAYINLAMIYORUM’
Bu eserinizde de Sus Barbatus! kadar bizi içine alan bir orman var. Yazım hayatınızda bunun manevi olarak doyumu kadar zorluğu da yok mudur? Öbür bir lisan kullanmak isteseniz kaleminizi eksik hissetme riski taşır mısınız?
Taşımam, aslında daima tıpkı lisanı yazmıyorum. Genel olarak kendi açımdan bir yenilik görmediğim bir yazımı yayınlamıyorum.
İkinci kısımda Sarraf başlığında yazdığınız masal üzerinden şimdiki bir mevzuyu sormak isterim. Masal kahramanınız, “Çünkü beyefendim, dedi, her nende ekmek geliyor lisanına. O denli ki ben senin hayatını iki sefer kurtardım da. Bana ödül olarak ekmekten öbür bir şey vermek gelmedi aklına…” diyor. Zira başka, asıl kahramanınız çocuk bey, bebekliğinde çok aç, yoksul bir aileden geliyor. Bunu o dakika bilmiyor. O yüzden ödül vermek denince aklına yalnızca ekmek geliyor. Bu masalı okuyunca son günlerde şimdiki olan aile dizimi olayı geldi aklıma. Siz bu masalı güncellerken bunu düşündünüz mü? Atalardan gelen tavır ve davranışlar bugüne yansır mı, masal bunu mu işaret etmekte?
Elbette. Çok enteresan, hem bilinçaltı ile ilgili hem de kalıtımla. Ancak bu çocukluk kaynaklarının ileride kesinlikle ortaya çıkmasıyla ilgili olarak hem bizde hem Avrupa masallarında, hatta Yunan mitolojisinde pek çok motif var. Biz bunu daha çok çağdaş bir gözle yorumluyoruz lakin bana sorarsanız genel olarak alın yazısıyla alakalı. Alışılmış bunlar birer öykü olduğu için ilgimi çekiyor, tema olduğu için değil.
Bir okur olarak kitabınız hakkında ne söylemek istersiniz?
Dilimizin sınırsız imkanları var. Bunun yanında, kıssa geleneğimizin de inanılmaz bir kaynak olarak yanımızda olduğunu söylemeliyiz. ‘Kargasabunu’ yalnızca küçük bir anımsatma. Okurlara kendi kültürümüzü anımsatır, onları Dede Korkut’a, Köroğlu’na, Âşık Garip’e, Kerem ile Aslı’ya yönlendirirse ne âlâ.